Hulp bij psychische problemen

De mens is uniek in het feit dat we een zogenaamd reflectief bewustzijn hebben. Dat betekent dat we ons er van bewust zijn dat we bestaan, dat we enerzijds lijken op andere mensen, maar anderzijds toch ook weer een individu zijn. Dat ik-besef maakt dat we naar onszelf kunnen kijken.dat kan ons soms ook in de weg zitten.

Problemen met de lichaamservaring
Hoe we naar ons lichaam kijken, wat we ervaren als deel van ons lichaam en hoe we ons daarmee verbonden voelen en hoe we ons over bepaalde lichaamsdelen voelen, dat is niet altijd optimaal. Een deel van de ervaring van het eigen lichaam is vooral neurofysiologisch bepaald (representatie van het lichaam in de hersenen, de zintuiglijke ervaringen van je lichaamsdelen naar je hersenen), maar er spelen ook emotionele en cognitieve componenten mee. Hoe voel ik me, of hoe denk ik over mezelf, zijn dan de relevante vragen. Een verstoorde lichaamsbeleving kan dan voorkomen bij bijvoorbeeld hypochondrie of een paniekstoornis. Dan is het vertrouwen in je eigen lichaam verminderd. Maar ook komt dat voor bij eetstoornissen wanneer er dan een verkeerd beeld bestaat van de eigen lichaamsomvang. Ook in andere gevallen kun je heel negatief over je lichaam denken en dan kan dat je ook behoorlijk in de weg kan zitten omdat je je dan letterlijk niet open kunt stellen voor je partner. En als je jezelf niet mooi vindt, dan kan het ook zijn dat je liever niet hebt dat je partner je ziet zonder kleren aan. Dat kan een gelukkig liefdesleven flink in de weg zitten.

Weinig eigenwaarde
Veel mensen komen met de klacht dat ze weinig zelfvertrouwen voelen. Je bent bang om te falen, je verwacht dat je het "wel weer niet goed zal doen". Of je voelt je minderwaardig van binnen. Of je wilt graag meer voor jezelf op kunnen komen, je wilt ook "nee" kunnen zeggen wanneer je "nee" bedoelt. Officieel bestaat deze klacht niet als een apart probleem. Maar het is wel zo dat deze klacht vaak voorkomt samen met andere klachten. Bij een sociale fobie bijvoorbeeld voel je veel angst in sociale situaties; misschien ben je de hele tijd bang wat anderen over je zouden kunnen denken. Je ervaart het dan alsof je steeds beoordeeld en te licht bevonden wordt. Seksverslaving is ook vaak een gevolg van een negatief beeld over jezelf. Soms is zo'n probleem met zelfvertrouwen juist het gevolg van andere klachten. Als er iets niet lukt qua seksualiteit kan dat ook weer tot gevolg hebben dat je je erg voelt falen als man of als vrouw. Mensen met aandachtsproblemen zijn vaak zo vaak gecorrigeerd en hebben zo vaak gehoord dat ze het niet goed doen dat zij ook vaak last hebben van weinig eigenwaarde. Heel vaak is het een wisselwerking tussen het één en het ander.

Omdat een gevoel van geringe zelfwaardering vaak als heel ondermijnend wordt ervaren en kan leiden tot disfunctioneel gedrag dat dit gevoel weer versterkt, schenk ik hier bijna altijd enige aandacht aan. Ik probeer dan vast te stellen wat de negatieve overtuigingen zijn die je over jezelf hebt. Bijvoorbeeld: "ik ben niet goed genoeg" , of, "ik doe er niet toe" , of "ik schiet tekort", of "ik ben lelijk". We kijken dan ook naar wanneer die overtuigingen een rol spelen en hoe en ook wat de dingen zijn (geweest) die bijdragen tot die negatieve overtuigingen. Dat is niet altijd duidelijk. Soms helpt het om te aanvaarden dat iets is zoals het is. Soms is het beter om de dingen die bijdagen tot die negatieve overtuigingen aan te pakken met EMDR of met cognitieve gedragstherapie. Daarnaast gaan we de overtuigingen te lijf door te kijken hoe je je anders kan gedragen.

Iedereen maakt in zijn leven wel periodes mee met meer of minder angst.

Enkelvoudige fobieën
Soms kan je last hebben van een enkelvoudige fobie, zoals angst voor spinnen of voor afgesloten ruimtes, angst voor hoogten, angst voor bloed. Dan is er specifiek één soort situatie die angst geeft. Vaak hebben mensen de neiging om die situatie te vermijden en dat vergroot de angst. Vaak heb je dan wel zelf vinden dat de angst eigenlijk overdreven is, maar het voelt heel anders. Enkelvoudige fobieën komen veel voor, ongeveer 10% van de bevolking heeft last van een enkelvoudige fobie. Vaak wordt daar pas hulp voor gezocht wanneer mensen daar in het dagelijks leven ernstige hinder van ondervinden. Enkelvoudige fobieën zijn vaak goed te behandelen met gedragstherapie.

Sociale fobie
Sociale fobie is angst om zich in (bepaalde) sociale situaties te begeven omdat je angst voelt voor een mogelijk kritische beoordeling door anderen, en waarin je bang bent om je belachelijk te maken of te falen. Dit leidt vaak tot vermijding van bepaalde sociale situaties, of anders tot heel veel angst voelen in zo'n sociale situatie. Dat kan binnen werksituaties of in vrijetijd veel problemen met zich meebrengen. Tegelijkertijd kan het wel zo zijn dat je de angst ervaart als eigenlijk overdreven, maar de angst voel je wel sterk. Behandeling vindt plaats met cognitieve gedragstherapie, met leren beter je aandacht te richten op wat er werkelijk moet gebeuren in plaats van op de angst wat de ander van je vindt, mogelijk aangevuld met het aanleren van sociale vaardigheden.

Paniekstoornis en agorafobie
Een angst die heel abrupt begint en heel heftig is en waarbij een viertal symptomen binnen tien minuten pieken (bijvoorbeeld hartkloppingen, zweten, doodsangst, duizelig worden) noemen we paniek. Als paniekaanvallen echter op onvoorspelbare momenten komen en niet gebonden zijn aan een situatie spreken we van een paniekstoornis. Dat gaat dan vaak ook gepaard met agorafobie: de angst om ergens heen te gaan van waaruit het vernederend of niet mogelijk is om te vluchten. Bij een paniekstoornis worden de lichamelijke sensaties die optreden tijdens paniek opgevat als heel gevaarlijk, als doodgaan misschien zelfs. Juist die betekenisverlening aan wat er gebeurt in je lichaam veroorzaakt het probleem. Dat moet dan veranderen. Dat is gemakkelijker gezegd dan gedaan, dat lukt lang niet altijd om dat zonder hulp te doen. Een paniekstoornis kan goed behandeld worden met cognitieve gedragstherapie, soms in combinatie met EMDR op de eerste paniekaanval. Oefeningen spelen vaak een grote rol in de behandeling.

 

Strikt genomen is een post-traumatische stressstoornis (PTSS) een vorm van een angstprobleem. Echter het kan heel anders ervaren worden vanwege de effecten en vanwege de negatieve overtuigingen die een rol spelen, dat het niet altijd door degene die er aan lijdt ook zo ervaren wordt.

Laat ik een voorbeeld geven
Op een dag zou Ellen de kinderen naar opa en oma brengen. Ze zijn nog klein, het valt niet altijd mee om alles voor elkaar te krijgen, en opa en oma vinden het niet fijn als je later komt dan afgesproken. Het wordt dus haasten 's morgens, de één moet weer een keer naar de wc, de ander eet z'n brood niet, het konijn is onvindbaar, kortom, na veel gedoe zit iedereen in de auto, een half uur later dan gepland en iedereen is wat chagrijnig geworden. Iets te hard rijd Ellen weg. Ze voelt zich gespannen, ze is nog wat boos over dat het niet lukte om op tijd te vertrekken, ze is bezig in haar hoofd met het commentaar dat ze verwacht te krijgen over dat ze een half uur later aankomt en ze heeft de aandacht niet helemaal bij het verkeer. Ellen slaat rechtsaf bij een kruising, maar ziet niet de fietser die naast haar staat, rechtdoor rijdt en Ellen verleent geen voorrang. Op het laatste moment probeert ze nog te remmen, maar het is te laat. Er is een botsing, ze rijdt de fietser aan, de fietser komt uiteindelijk in het ziekenhuis terecht.
Ellen schrikt hevig. Maar tegelijkertijd heeft ze ook het gevoel alsof ze er niet helemaal bij is, alsof het haar niet overkomt. Een tijdje heeft ze last van nachtmerries of zich opdringende herinneringen aan de fietser. Het lijkt weer beter te gaan, totdat ze een aantal weken later een auto met piepende remmen hoort in de straat. Sindsdien heeft ze last van nachtmerries, slaapt slecht, piekert veel, ziet soms de fietser weer voor zich, voelt heel veel spanning 's morgens als de kinderen op tijd naar school moeten, het ontbijt is voor iedereen een nare aangelegenheid geworden met veel boze woorden.

Er is sprake van een PTSS wanneer er sprake is van de volgende symptomen voor minstens een maand en die leiden tot problemen in het functioneren in werk of relaties:

1. Herbeleving van de traumatische gebeurtenis door bijvoorbeeld dromen, plotselinge verontrustende herinneringen aan de gebeurtenis, herbelevingen, intens lijden wanneer een situatie op één of andere wijze lijkt op de traumatische gebeurtenis;
2. Als er sprake is van vermijden van situaties die de herinnering aan het trauma opwekken, of het vermijden van de gevoelens en gedachten die met het trauma in verband staan, of men vergeet een belangrijk aspect van het trauma, of er is sprake van opvallende afname van de belangstelling voor belangrijke activiteiten, of afvlakking van gevoelsuiting, ofgevoel van vervreemding van anderen of weinig toekomstperspectief zien;
3. Langdurige symptomen van toegenomen spanning, bijvoorbeeld slaapproblemen of woedeuitbarstingen, concentratieproblemen, overdreven waakzaamheid of schrikreactie.

Kortom, zoals vooral aan het derde criterium te zien is, kan een PTSS kan zich op vele manieren vertonen. Het is niet altijd angst, het kunnen ook bijvoorbeeld woedeaanvallen zijn.

Een PTSS treedt eigenlijk op wanneer het niet lukt om de traumatische ervaring op een effectieve wijze te verwerken. Herinneringen aan trauma's zijn waarschijnlijk gefragmenteerd opgeslagen in het geheugen, waarschijnlijk het gevolg van een informatieverwerking die tekortschoot. Daardoor kan het ook gemakkelijk getriggerd worden. Daarnaast spelen negatieve overtuigingen, (bijvoorbeeld: Ik ben schuldig!) een grote rol. De negatieve overtuigingen en het vermijdingsgedrag werkt het proces van het ontwikkelen van een PTSS in de hand. Daarnaast zijn bepaalde neuro-endocriene veranderingen gevonden die een rol spelen bij het in gang zetten van de stress respons en die geactiveerd worden wanneer iets de herinnering aan het trauma triggert. De psychofysiologische reactie is ook zichtbaar in een toegenomen activatie van die delen van de hersenen die te maken hebben met automatische emotionele respons. Kortom, zodra er iets gebeurt dat de herinnering aan het trauma triggert, wordt het hele emotionele netwerk (vaak het angstnetwerk) actief.

Traumabehandeling gebeurt tegenwoordig vaak met EMDR. Dat is een kortdurende vaak effectieve methode. Traumabehandeling is niet altijd even leuk, het betekent dat, voor korte tijd weliswaar, een paar minuten, de traumatische herinnering even geactiveerd moet worden. Soms is het nodig om eerst een tijdje de traumabehandeling voor te bereiden, zodat je methodes leert om met nare emoties om te gaan. Traumabehandeling is wel erg belangrijk, omdat trauma's die blijven zitten eigenlijk net zo zijn als infecties die niet behandeld worden: het wordt erger op den duur en het veroorzaakt steeds meer problemen.

Er wordt te weinig traumabehandeling gedaan. Heel veel mensen zouden zich een stuk rustiger voelen en minder alcohol of drugs "nodig hebben" wanneer ze hun trauma's zouden laten behandelen in plaats van ze te laten zitten. Het spijt me ook dat er in de berichtgeving op televisie of in de krant maar zelden gewag wordt gemaakt van effectieve traumabehandeling en er vaak de misleidende mededeling wordt gedaan dat je nooit van een trauma af kunt komen. Dat is gewoon niet waar.

 

Veel mensen hebben op een bepaald moment last van een sombere stemming die langer aanhoudt dan een paar weken. Dan kan het zijn dat er sprake is van een depressie. Een depressie gaat gepaard met klachten over het gevoelsleven, lichamelijke klachten en cognitieve klachten (denken).

Klachten over het gevoelsleven zijn: een overwegend sombere stemming en verminderde interesse in allerlei dingen, lichamelijke symptomen zijn verstoring van het slappatroon, vermindering of juist toename van eetlust en gewicht, veranderingen in de motoriek (apathisch of juist agitatie0 en vermoeidheid of verlies van energie. Cognitieve symptomen zijn schuldgevoelens, zelfverwijten, verminderd concentratievermogen of besluiteloosheid, gedachten aan dood of suïcide. Er is sprake van een depressie wanneer die klinisch is vastgesteld en er minstens vijf van deze symptomen minstens twee weken bestaan. Sommige mensen hebben last van wisselende stemmingen, depressies die afgewisseld worden door heel opgewonden periodes 9manische periodes). Dan spreken we van een bipolaire stoornis.

In mijn praktijk ligt niet het zwaartepunt op het behandelen van depressies, echter ik zal er opmerkzaam op zijn of stemmingsstoornissen een rol spelen binnen een bredere problematiek, zoals bijvoorbeeld relatieproblemen of verminderd verlangen in seks. 

Eye Movement Desensitization and Reprocessing, afgekort tot EMDR, is een kortdurende vorm van traumabehandeling. Het is een therapie voor mensen die last blijven houden van de gevolgen van een schokkende ervaring, waarbij kortgezegd de ervaring alsnog in gecontroleerde vorm verwerkt wordt tijdens de therapiesessie.
EMDR is nog relatief nieuw. Een eerste versie ontstond in 1989, en in de jaren daarna werd de procedure verder ontwikkeld tot een volwaardige en effectieve therapeutische methode. EMDR werkt meestal heel snel, meestal lukt het om in één of twee sessies een probleem oplossen.

Lees meer over EMDR op deze speciale pagina.